Թումանյան Հովհաննես՝   Բանաստեղծություններ, քառյակներ, թարգմանություններ

Ասավ, սեղմեց սովալըլուկ
Զավակներին իր լանջին,
Ու շըրթանքի վըրա դալուկ
Սառավ համբույրը վերջին:

Կըռներն էլ ետ չըբացվեցան
Բազմաչարչար մայրիկի.
Աչքը փակեց ու հավիտյան
Գրնաց, որ հաց ուղարկի:

Մանուկները գոռում, գոչում,
Լալիս էին աղեկեզ.
Նա՜նի, նա՜նի, հաց ենք ուզում,
Վե՜ր կաց, նա՜նի, հաց տուր մեզ:

ՊՈԵՏԻՆ

Մեր ուշքն ինչո՞ւ ես կախարդում
Սիրո անհոգ երգերով,
Մեր աչքն ինչո՞ւ ես դու խաբում
Ցնորական պատկերով:

Այս օրերում հարկավոր չեն
Զբոսանքներ հոգեկան,
Նայի՜ր կյանքին, մեզ կանչում են
Մեր եղբայրներն օգնության:

Իսկ դու, անփույթ մեր տանջանքին,
Հարվածներին մեր բախտի,
Արբեցնում ես արթուն հոգին
Քաղցըր թույնով հեշտախտի:

Քո սիրային երգերի հետ,
Նայի՜ր, սուգ ենք մենք անում.
Բավակա՜ն է, կանգնի՜ր, պոետ,
Կյանքի կռվի սահմանում:

Եվ տարածիր աջըդ անզենք
Ընդդեմ չարին մահաբեր,
Մենք էլ այնժամ քեզ հետ կասենք
«Մնաք բարյավ, կույս և սեր»:

* * *

Ես վիշտ ունեմ՝ բերած երկրից հայրենի,
Նրանով են իմ երգերը կենդանի,
Նրանով է իմ քնարը պարծենում,
Նրանով եմ ես թև առնում, բարձրանում...
Եվ չեք կարող դուք հասկանալ բնավին
Ինչ սիրով եմ ես հանդիպում այն ցավին:

Եվ ձեր ուրախ խնջույքների ժամանակ
Ձեռքիս բռնած կենաց գինով լի բաժակ
Ես լալիս եմ, թեև դուք չեք նկատում,
Իմ արցունքը սրտիս միջին է կաթում,
Իսկ իմ երգը... դուք չե՞ք լսում, թե ինչպես,
«Իմ հայրենի՛ք, իմ հայրենի՛ք» հառաչում է աղեկեզ:

1894

ՆՈՐ ՏԱՐԻ

Դու էլ արի,
Նորեկ տարի,
Գըլխիս վերից
Անցիրգընա,
Ինչպես մի օր
Թեթևասահ,
Որ արևի
Վառ ժըպիտով.
Հողմ ու շանթի
Սառն աղմուկով
Անց է կենում
Ծաղկի վերից.
Իսկ նա հովտում,
Իր հուսալից
Աչքը վերև,
Փոքրիկ, չընչին,
Ցնծում է կամ
Մոտ է վերջին...
Ես էլ էնպես.
Նորեկ տարի,
Մի խոտ, մի բույս
Ո՜չ ավելի:
Մի երկիր է
Տվել մեզ կյանք,
Մի երկինք է
Պահել իր տակ.
Եվ գեղեցիկ,
Փարթամ, հըպարտ
Մի խոտ, ծաղիկ,
Կամ թե մի մարդ...
Մենակ իրար
Չենք հասկանում,
Բայց ապրում ենք
Մի սահմանում,
Մի ճամփով էլ
Պիտի գընանք,
Կըրկին ձուլվենք
Մի հող դառնանք,
Անհետ, անտես
Կորչենք, ինչպես
Ջոկ հընչյուններ
Մի մեծ երգի, —
Լոկ հյուլեներ
Տիեզերքի:

ԵՍ ԱՍԱՑԻ...

Ես ասացի. — դու ծաղկում ես,
Որպես շըքեղ մի գարուն,
Եվ բոլո՛րը, ինչ որ ունես,
Կյանք է թովիչ ու սիրուն...
Միայն, ափսո՜ս, սիրտդ է մեռած,
Մենակ նա է չոր քեզնում...
Նա հառաչեց և ինձ ասաց.
Մենակ սիրտս չես տեսնում:

Նոյեմբերի 5.

ՄԻ ՀԱՌԱՉԱՆՔ
Այվազովսկու «Սև ծովի ափերը»
նկարի առջև

Ես տեսա հսկա
Տաղանդի մի գործ՝
Անհաշտ Պոնտոսի
Ափերն ալեկոծ.
Տեսա ծովափնյա
Ժայռերը մեծ-մեծ,
Տեսա, հիացա,
Եվ սիրտս բացվեց.
Եվ նըրա միջից,
Որպես վանդակից
Արծիվը գերի,
Մի կարոտալի
Հառաչանք թռավ,
Ծուխ դարձավ, կորավ
Դեպի ժայռերը
Իմ հայրենիքի,
Դեպի վայրերը
Իմ անցած կյանքի:

* * *

Եթե մի օր, անո՜ւշ ընկեր,
Գաս այցելու իմ շիրմին,
Ու նորաբույս վառ ծաղիկներ
Տեսնես փըռված չորս կողմին,

Դու չը կարծես թե հասարակ
Ծաղիկներ են ոտքիդ տակ,
Կամ թե գարունն է այն բերել,
Իմ նոր տունը զարդարել:

Նրանք չերգած իմ երգերն են,
Որ սրտումըս ես տարա,
Նըրանք սիրո այն խոսքերն են,
Որ դեռ չասած ես մեռա:

Նրանք իմ ջերմ համբույրներն են,
Այն աշխարքից ուղարկված,
Որի ճամփեն քո առաջև
Գերեզմանով է փակված...

ԵՐԿՈԻ ՍԵՎ ԱՄՊ

Վաղուց թողած բարձր ու կանաչ
Գահը իրենց հանգըստության,
Երկու սև ամպ, հողմի առաջ,
Գընում էին հալածական:

Հողմը սակայն չար հոսանքով
Բաժնել, ջոկել չէր կարենում,
Ինչքան նըրանց լայն երկնքով
Դես ու դեն էր քըշում, տանում:

Ու անդադար գընում էին
Քըշված հողմի կատաղությամբ,
Իրար կըպած ու միասին,
Երկու սև ամպ, երկու սև ամպ...

ԺՊՏՈԻՆ ԱՉՔԵՐ

Դու մի՜ հավատա ժըպտուն աչքերին.
Շատ անգամ նըրանք ծաղիկներ են վառ,
Բուսած կորըստյան անդունդի ծայրին,
Միամիտ մարդկանց քարշելու համար:

Ահա պոետն էլ պատրանքով հարբած՝
Գերվեց մի անգամ ժըպտուն աչքերի,
Ու որքա՛ն տանջվեց, տառապեց խաբված,
Եվ որքա՛ն սըրտում գանգատներ ունի...

Դու շատ մի՜ խաբվիր ժըպտուն աչքերից.
Շատ անգամ նըրանք ծաղիկներ են վառ,
Ծըլում են սըրտի ավերակներից,
Տըխուր հատակը ծածկելու համար:

Ահա պոետն էլ՝ տառապած մի մարդ,
Որ սրտում այնքան գանգատներ ունի,
Բայց հաճախ այնպես ժըպտում է զըվարթ,
Ասես թե քեզնից բախտավոր լինի:

ԱՆՄԱՀՈՒԹՅԱՆԸ

Այստեղ, անցվոր էս աշխարհում
Խարխափելով ապիկար,
Հուր հավատով քեզ ենք փարում,
Հո՛ւյս երկնային, լույս անմար:

Եթե մեր կյանքն և ինչ ունենք
Պատրանք են ողջ անցավոր,
Պատրանքներից վըսեմն ես դու
Եվ ըսփոփանք մեծազոր:

Իսկ թե ունեն մարդուն անհայտ
Անհաս խորհուրդ հաստատուն,
Ողջո՛ւյն, անմահ դու ճառագայթ,
Որ շողում ես մեր հոգուն:

Լուսավորի՜ մեր մութ ճամփան
Դեպի աշխարհն երջանիկ,
Ուր կախվեցին և այժըմ կան
Մեր սիրելիք, մեր նախնիք:

Գուցե նըրանց հավերժացած
Հայացքն ես դու կենդանի,
Որ ժըպտում ես տըգետներիս
Անճառ ծոցից անհունի:

1895

ԳԻՇԵՐ

Եկավ գիշերն՝ սփոփանքը
Անմխիթար սըրտերի,
Եվ սարերի կերպարանքը
Փոխվեց անեզր ստվերի:

Հաղթահարված խորին քնից
Պապանձվեցին ամեն տեղ,
Մութն ու խավար հորիզոնից
Ծագեց լուսին փառահեղ:

Եվ երկնքում բարձր կախված
Սիփան սարի կատարին,
Մունջ նայում էր նա դեպի ցած՝
Տխուր նիրհող աշխարհին:

Նըրա փափուկ, արծաթահեր
Հով շողերը իրանց հետ
Թափում էին հանգստաբեր
Նիրհ ու թմբիր քաղցրավետ:

Սակայն գիշերն այն հեգ երկրում
Հանգստության փոխանակ
Ահ ու սարսափ է միշտ բերում,
Գաղտնի հարված ու տանջանք:

ՀԱՐՈԻԹՅՈԻՆ

Քրիստոս հարյավ... երկինք գնաց,
Երկրում թողեց պատվերներ.
Բայց պատվերը գրքում մնաց
Եվ աշխարհքը հեծում է դեռ:

Դեռ կուրացած ժանգ արծաթից
Մատնություններ են անում,
Եվ փախչելով արդար դատից
Միշտ ձեռքերն են լվանում:

Ապտակում են դեռ ծաղրելով
Անմեղության ճակատին,
Եվ հարության օր տոնելով
Խաչ են հանում ճշմարտին:

Ո՛հ, կարճամիտ անզգամներ,
Դրանք այսօր կըմեռնեն,
Բայց վաղը ձեր փոշու վրա
Նոր փառքերով կըհառնեն:

Գիշերային լռության մեջ
Ծանըր տնքոց է լսվում,
Եվ աղաչանք, և լաց անվերջ,
Եվ... ողջ լեզվով չի ասվում:

Էն ճամփորդն է, ճամփի տակին
Չարչարվում է կիսամահ,
Էն ծնողն է իր զավակին
Ողբում, կանչում... և չըկա...

Կույս աղջիկն է լըլկանքի մեջ,
Ալևորը խոր բանտում...
Էն կտրիճն է հայրենատենչ
Խիզախ հոգին ավանդում...

Եվ կյանքն այնտեղ ծանր ու խավար
Մի գիշեր է ահավոր...
Եվ ո՜վ գիտէ, որի՞ համար
Կըլուսանա բարի օր:

1896

ԳԱՂԹԱԿԱՆԻ ԵՐԳԸ

Կըռունկն երկընքում ճամփա կըհանի,
Կը՛ռ, կը՛ռ, ձեն կուտա էն խավար ամպում.
Ղարիբ մոլորել՝ չի՜տե ինչ անի
Անգութ աշխարհքում, անծանոթ ճամփում:
Ա՛խ, էս սև ճամփեն, էս դըժար ճամփեն
Արդյոք ո՞ւր կերթա, արդյոք շա՞տ մընաց,
Ո՞րտեղ կըհատնի էս օրը արդյոք,
Ո՞րտեղ կըհանգչեն ոտներըս հոգնած:
Է՛յ, բարով գնաս, սիրելի թըռչուն.
Գարուն կըբացվի, ետ կուգաս կըրկին,
Ձագով-ընկերով կագաս դեպի տուն՝
Քո բունը հերվան, չինարու գըլխին...
Ա՛խ, ես բընավեր, ընկած սարե-սար,
Ու քաշ եմ գալի, ու քաշ եմ գալի,
Անքուն ջրի պես դիպչում քարեքար.
Անշունչ քարին էլ երնեկ եմ տալի:
Ամեն քար, աստվա՛ծ, իր տեղն է անժաժ,
Հենց ես եմ մենակ տեղից գըլորվել.
Ամեն հավք, անգո՛ւթ, իր բունը ունի,
Հենց ես եմ ղարիբ ճամփում մոլորվել...
Ա՛խ, էս սև ճամփեն, էս դըժար ճամփեն
Արդյոք ո՞ւր կերթա, արդյոք շա՞տ մընաց.
Ո՞րտեղ կը հատնի էս օրը արդյոք,
Ո՞րտեղ կը հանգչեն ոտներըս հոգնած...

ԲԱՅՐԸՆԻՆ

Ի՛նչ մեծ հանճարով, ո՜վ հսկա պոետ,
Ազատությունը կաշկանդող շըղթան
Հաշտեցրել ես դու ազատ մարդու հետ
Եվ քաղցրացրել ես վիշտը գերության:

Ի՛նչաես դարձրել ես բանտը հայրենիք
Եվ ողջ աշխարհը լայնարձակ մի բանտ...

Ահա տանջանքի աշխարքում բընիկ
Մեծարում են քեզ որդիքը հիվանդ,
Եվ արտասվում են քո անմահ երգում,
Թե ոնց է մարդու հոգին խորտակվում:

1897

ՏՊԱՎՈՐՈԻԹՅՈՒՆՆԵՐ

Հա՜, կյանքում ես միշտ այսպես եմ եղել
Խնդացող տխուր, սրտաբեկ ուրախ.
Հազիվ ուզել եմ անհոգ ծիծաղել
Եվ սրտիս խորքից հառաչեւ եմ «ա՛խ»:

Գարնան երկինք է իմ դժբախտ հոգին
Մերթ մութ ամպամած, մերթ մեղմ ու պայծառ,
Եվ տարերքների ուժով ահագին
Շափառուկները ճընշում են իրար:

Իմ հոգին էլ այն երկնքի նման,
Որ ծավալվում է ձեր գլխի վերև,
Ձեզ անհայտ, գաղտնիտեսնում է շատ բան
Ե՜վ մոտ, և՜ հեռու, և՜ փայլուն, և՜ սև...

Շեշտակի թափով, բուռն ու մոլեգին
Ամենայն կողմից ցոլանում, հոսում,
Լցվում են նրանք իմ անտակ հոգին
Եվ ալեկոծում, չարչարում, հուզում:

Ես հազար աչքով բաներ եմ տեսնում,
Որ թաքնված են լռության ետև,
Հազար ականջով ձայներ եմ լսում,
Որ դեռ սրտերում շշուկ են թեթև:

Եվ ամեն կողմից ձայնե՛ր ու ձայնե՛ր,
Քնքուշ, կատաղի, թախծալի, զվարթ...
Եվ ես ընկնում եմ, համբառնում եմ վեր,
Անզուսպ մոլեգնում կամ ծփում հանդարտ:

Լրբենի մի ձայն, — և ինչպես մրրիկ
Վազում է արյունս իմ երակներում,
Պայթում է սիրտս, և օձի նման
Բարձրանում եմ ես, թշշում, գալարվում:

Մի ձայն էլ ահա, — տկա՛ր, խղճա՛լի...
Եվ ես փոխվում եմ նորից ու նորից.
Ա՛հ, աստվա՛ծ, աստվա՛ծ, իմ փոթորկալի
Հոգին տանջվում է այսքան ձայներից:

Դեկտեմբերի 14

ԱՆԴԱՐՁ ՃԱՄՓՈՐԴՆԵՐ

Իմ անցած կյանքն ու հին տարին,
Երկու անզոր ծերի նըման,
Զըրույց տալով գընում էին
Դեպի աշխարհն հավերժական:

Մինն ասում էր. — Ես ունեի
Թարմ ու բուրյան ծաղիկներ,
Ու բոլորը մարդկանց տրվի
Գարնան գըրկովն առատաբեր:

Մյուսն ասում էր. — Ես ունեի
Շատ ըզգացմունք ու կորով,
Ու ողջ ես էլ նըրանց տըվի
Սիրանըվեր երգերով:

Մինն ասում էր. — Ես թողեցի
Ձըմե՜ռ ու սև՜ էն հովտում:
Մյուսն ասում էր. — Ես թախծալի
Մի սիրտ բեկված ու տըրտում:

Մինը ասավ. — Բայց կըծաղկի
Էն հովիտը նորից նոր:
Մյուսը էստեղ ոչինչ չասավ,
Ու գնում էր գլխակոր...

Էսպես իմ կյանքն ու հին տարին,
Երկու անզոր ծերի նըման,
Զրրույց տալով գընում էին
Դեպի աշխարհն հավերժական:

ԵՐԿԱՐ ԳԻՇԵՐՆԵՐ

Տանջվում եմ անբան գիշերն անկողնում,
Տանջվում հուսահատ, վաստակած, տըկար,
Ու մըտքերն հոգիս հանգիստ չեն թողնում,
Ու գիշերը մո՛ւթ, գիշերը երկար:

Ա՛խ, մի ժամանակ, և դեռ նոր էր այն,
Մայրական գիրկ էր աշխարքն ինձ համար,
Հըրճվանքը սըրտիս չէր թըվում ունայն,
Ոչ գիշերն այսպես տաղտկալի, երկար:

Էհ, անցա՛վ, գընա՛ց. և՜ ցընորք, ե՜ սեր,
Ե՜վ ույժ, և՜ եռանդկորավ՝ ինչ որ կար,
Եկան սև օրեր ու ծանըր հոգսեր
Ու դարձրին այսպես գիշերը երկար:

Տանջվում եմ անքուն այժըմ անկողնում,
Եվ հուսակըտուր, հոգնած, ուժասպառ
Նայում եմ, նայո՛ւմ, դեռ չի լուսանում.
Ա՛խ, այս գիշերներն ինչքա՛ն են երկար:

1898

ՏՐՏՄՈԻԹՅԱՆ ՍԱՂՄՈՍՆԵՐԻՑ

Ա

Տե՛ր, մինչև ե՞րբ մեր աչքերը քեզ մընան.
Մեր գույժն հասավ, հեռո՛ւ-հեռու ազգերին,
Աշխարհ լըցվեց մեր աղաղակ, մեր կական,
Ու չի անցել մեր տանջանքը տակավին:

Ինչո՞ւ, աստվա՜ծ. որբե՞րն արդյոք հայրական
Գութըդ կօրհնեն կոտորածի էս ձորում,
Թե՞ տարագիր պանդուխտները կըպատմեն
Ողորմությունդ օտար-օտար ափերում:

Մի՞թե, աստվա՜ծ, դեռ բավական չըտեսար
Էսքան ավեր, վիշտ ու ցավեր, հեծություն,
Մի՞թե, աստվա՜ծ, հաճելի չեն քեզ համար
Աղոթք ու սեր, կյանք ու տաղեր զըվարթուն:

ՏՐՏՄՈԻԹՅԱՆ ՍԱՂՄՈՍՆԵՐԻՑ

Բ

Աստվա՜ծ, ինչպես ծուխ օրերըս անցան,
Ոսկերքըս, ինչպես խըռիվ, չորացան,
Սիրտըս ցամաքեց, ընկա խոտի պես,
Ճամփես մոռացա ահագին վըշտես:

Հացըս նախատինքն եղավ օտարի,
Հանգիստըս ճամփում հալածանքների,
Լըսեցի ցերեկն աղաղակ ու բոթ,
Գիշերը լացի մինչև առավոտ:

Տըքնեցի, ինչպես բու ավերակում,
Ինչպես միայնակ ճնճղուկ՝ տանիքում...
Աստվա՜ծ, տանջանքից ուժերըս հատան,
Մի՞թե չըհասավ ժամը փըրկության:

ՏԽՈԻՐ ԳԻՇԵՐ

Տխո՜ւր գիշեր, տրտո՜ւմ գիշեր.
Վիշտս ու ես ենք արթան մենակ
Եվ ուզում ենք մի լավ հիշել,
Թե որտեղից իրար գըտանք:

Ասա՜, իմ վի՜շտ, իմ սև թախիծ,
Ա՜յ անբաժան կյանքիս ընկեր,
Դու ո՞ր օրից կամ ո՞րտեղից,
Ի՞նչ դեպքով ես ինձ հետ ընկել...

Ու գալի՜ս են սև-սև հուշեր...
Տըխո՜ւր գիշեր, տըրտո՜ւմ գիշեր...

ԳԱՐՆԱՆ ՀԻՇՈՂՈԻԹՅՈԻՆ

Մի՞տդ է գալիս մեր քեֆն, ընկեր,
Այն ճյուղալի ծառի տակին,
Երբ գնացինք դիմավորել
Նոր գարունքին ու նոր կյանքին:

Այն լավ օրից տարիք անցած,
Ես այն ճամփով անցնում էի,
Եվ ականջիս դիպավ հանկարծ
Մեր աղմուկը ուրախալի...

Պարզ ու որոշ ես լըսեցի
Այն կենդանի ձայներն, ընկեր.
Շըրըխկոցը բաժակների,
Աշխույժ ծիծաղ, ճառ ու երգեր...

Ու սրտաթունդ վեր նայեցի.
Բայց կարոտած աչքիս առաջ
Դաշտում դալար ու ամայի
Մեր հին ծանոթ ծառն էր կանաչ:

Լուռ ու դատարկ մարգի վրա
Մենակ կանգնած մընում էր նա,
Նա էլ, կարծես, բան էր հիշում
Եվ տխրալի ձայնով շըրշում...

Մի՞տդ է գալիս մեր քեֆն, ընկեր,
Այն ճյուղալի ծառի տակին...
Բայց, ո՞վ գիտի, ո՞ւր ես ընկել,
Եվ կըտեսնե՞նք միմյանց կըրկին:

ԱՅՆ ՕՐԻՑ

Այն օրից, ինչ որ նրան թաղեցին,
Այլևս խընդալ ես չեմ կարենում.
Բերկրանք, խնդություն իմ մեջ պաղեցին,
Ծիծաղս էլ երբեք սրտանց չի լինում,
Այն օրից, ինչ որ նըրան թաղեցին:

Միտքս թռչում է միշտ այն կողմերը,
Ուր որ նա իջավ դալուկը դեմքին,
Դեպի հանգստյան այն սև բլուրը,
Դեպի հանդերձյալ աշխարհն անմեկին,
Միտքս թռչում է միշտ այն կողմերը:

1899

ՄԵՐ ԱԶԳԱՅԻՆ ՎԻՊԱՍԱՆ
ՊԵՐՃ ՊՌՈՇՅԱՆՑԻՆ՝ ԻՐ ՔԱՌԱՍՆԱՄՅԱԿԻՆ

Այնտեղ ծնված ու մեծացած,
Ուր դարեվոր վըշտերն հայի
Ծանր ու մռայլ կան լեռնացած,
Ինչպես Մասիսն այն վիթխարի:

Դու ընտրեցիր քեզ ուսուցիչ
Ազգի վերջերն ողբերգողին,
Քառսուն տարի ձեռքիդ գըրիչ,
Անցար, բռնած նըրա ուղին:

Հայ գյուղացին ցավեր ուներ
Խեղդված իրեն խուլ խրճիթում,
Այն ցավերին լեզու տըվիր
Ու խոսեցրիր ամեն սըրտում:

Այդ սրբազան գործի համար,
Այժմ ահա, ծեր օրերիդ,
Մենք գալիս ենք երախտապարտ
Պըսակ դընել ալիքներիդ:

Եվ թող սարի անմահ փառքով,
Ով որ ցավը թույլ թըշվառի
Կարեկցության հզոր խոսքով
Դարձնում է ցավն իր աշխարհի:

Մայիս

90-ԱԿԱՆ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐ

Մո՛ւթ ու խավար իմ հայրենիք,
Անլո՛ւյս գիշեր, լուռ ու տրտում...
Միտքս այնտեղ, ինչպես չըղջիկ,
Պըտըտում է ու պըտըտում...

Պըտըտում է լուռ, անմռունչ,
Տխուր, մամռոտ-շիրմաց վերա,
Ավեր, անտեր հյուղերի շուրջ,
Ուր լույս չըկա, ուր ձայն չըկա...

Ու ետ դառնում կրկին մոլոր,
Հուսակտուր ու գլխակոր
Թաքչում դարձյալ սրտիս խորքում՝
Իր հի՛ն ծանոթ ավերակում:

ԿՈՐԱԾ ՑՆՈՐՔՆԵՐ

Հեծում է մրրիկն իմ դալար հովտում,
Թոշնել են, թոռմել ծաղկունքն իմ սիրած,
Ձըմեռ է այնտեղ, ձմեռ՝ իմ սըրտում,
Ու լալիս եմ ես ծաղկունքըս կորած:

Ես ձեզ եմ լալիս, հոգուս ծաղիկներ,
Է՛յ իմ վաղուցվան սիրուն ցընորքներ,
Եկե՛ք, ետ եկեք, մի անգամ կըրկին
Կյանքով, բուրմունքով լըցրեք իմ հոգին:

Բերե՜ք առաջվան աշխարքն ինձ համար
Արևի շողեր, գարունքվա դալար,
Ջըրերի կարկաչ, հավքերի երամ, —
Իմ հույսերն անհուն, իմ սերն անթառամ
Եվ իմ սիրուհին, որ միայն դուք գիտեք,
Եկե՛ք, ե՜տ եկեք:

Շընչում է մըրրիկն իմ անուշ հովտում.
Թոշնել են վաղուց ծաղկունքն իմ սիրած.
Ձըմեռ է այնտեղ, ձըմեռ՝ իմ սըրտում,
Ծաղիկ ու ցընորքբոլորը կորած...

1900

Ի՛նչպես սրտալի, ի՛նչպես կաթոգին
Սիրեցի նորա հասակը նոճի,
Հայացքը հպարտ, շրթունքը նըրբին...
Ի՛նչպես սիրեցի, ո՛րքան տանջվեցի:

Բայց, ա՛խ, դավեցին շուրթերն իմ սիրած,
Ժպտացին աչքերն այնպե՛ս նենգավոր...
Եվ գեղն երկնային արդեն վաճառված,
Եվ եղծված, պղծված թովչանքը բոլոր:

Ա՛խ, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ անշունչ, կենսազուրկ,
Շուրթերը կարկամ, աչքերը անթարթ
Մի անդրի չէր նա, քարեղեն մի կուռք,
Անվերջ գեղեցիկ, հավիտյան հպարտ...

Օգոստոս
Շուլավեր.

ԻՆՉՈ՞Ի ԱՅԴՊԵՍ

Ինչո՞ւ այդպես ինձ մոռացար
Ասավ աղջիկն ինձ մի օր:
Ինչո՞ւ այդպես մեզ մոռացար,
Գանգատվեցին սար ու ձոր:

Ո՛հ, մի՜ հարցնեք, հին ընկերնե՜ր,
Ինչու էլ չեմ երգում ձեզ.
Շատ եմ փոխվել այն օրից վեր,
Այնպես մի ցա՛վ ունեմ ես...

Ի՞նչ է ցավըդ, մի ճար անենք,
Ասավ աղջիկն անձնըվեր.
Ի՞նչ է ցավըդ, տո՜ւր մենք տանենք,
Ասին սարերն ու ձորեր:

Ո՛հ, չէ, սիրո՜ւն, էլ ոչ մի սեր
Ճար չի անի իմ սըրտին,
Դուք էլ, անուշ սար ու ձորեր,
Չեք դիմանա էս դարդին:

Ա՛խ, իմ դարդը... Բայց ո՞նց անեմ,
Որ իմ դարդը իմանաք.
Սիրտըս խորն է, թե բաց անեմ,
Սիրտըս խորն է, լեզուս՝ փակ...

1901

ԴԱՐԱՄԻՋԻ ԺԱՄԻՆ

XIXXX

Ինչպես երկու ահեղ սարեր`
Պատմում են մեզ երկու դարեր
Մեկի ետև հեքիաթ հին-հին,
Մյուսի ետև լուռ ու մըթին,
Եվ մենք նրանց նեղ արանքում
Լաց ենք լինում, սիրում, խընդում...
Ավա՛ղ, կանցնեն սեր, խինդ ու լաց,
Եվ խղճալի աճյուն կտրած,
Մեզ կըփակեն երկու դարեր,
Ինչպես երկու ահեղ սարեր:

Հունվարի 1

ԱՍՏԾՈ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔԸ

Այժըմ ես կըգամ, ասում է աստված,
Օգնել աղքատին իր ծանըր կըռվում.
Չեմ թողնի նրան հավիտյան լըքված,
Նա ինձ ապավեն կանչեց նեղ օրում:

Վա՜յ ձեզ, հըզորներ, որ իր խըրճիթում
Լացացրիք խեղճին, այրուն ու որբին,
Ու վես, անպատիժ՝ ասիք ձեր սըրտում
Ո՞վ է վերևից նայում մեր ճամփին:

Մի՞թե կարծում եք՝ չէր տեսնում, լըսում,
Նա, որ ստեղծեց և՜ աչք, և՜ ականջ.
Մի՞թե կարծում եք՝ ուժն էր պակասում,
Եթե համբերեց դատելուց առաջ:

Իմ աչքերն անթարթ ձեր ճամփի վրա
Հըսկել եմ անքուն ես ձեր գործերին,
Էլ չեմ դանդաղիգալիս եմ ահա,
Ե՛ս, տեր զորությանցև հուրն իմ ձեռին:

Ես հուր եմ ձըգում ճընշվածի հոգին
Նրա համարձակ լեզվով ձեզ դատեմ,
Ես ուժ եմ տալիս աղքատի բազկին,
Նրա թիկունքին՝ գալիս եմ ձեր դեմ:

1902

ԴՈԻ ՔՈ ՃԱՄՓԵՆ

Դու քո ճամփեն գնա, քույրի՜կ,
Եվ թող լինի նա պայծառ:
Ինձ մի՜ ժըպտա, ինձ մի՜ սիրիր,
Ես ընկեր չեմ քեզ համար:

Ելած կյանքի ամեն ճամփից,
Կարոտներով անմեկին,
Ագահ, անվերջ ու անհանգիստ
Թափառում է իմ հոգին:

Մի ձեռք չըկա, մի գիրկ չըկա՝
Պահի նըրան իրեն մեջ,
Խենթ, խելագար գընում է նա
Ձըգտումներովն իր անվերջ:

Եվ ո՛վ գիտի՝ դեռևս անմեղ
Քանի հոգի կը տանջի,
Եվ ո՛վ գիտի՝ ինչ մութ, ահեղ
Անապատում կըհանգչի...

Դու քո ճամփեն գընա, քույրի՜կ,
Եվ երբ լինենք մենք հեռու,
Աղոթք արա, որ մյուս անգամ
Չը հանդիպենք իրարու:

Ապրիլի 29.

* * *

Ա՛խ, ի՛նչ լավ են սարի վըրա
Անցնում օրերն, անո՛ւշ, անո՛ւշ,
Անըրջայի՛ն, թեթևասա՛հ
Ամպ ու հովերն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

Ահա բացվեց թարմ առավոտ
Վարդ է թափում սարին-քարին,
Շաղ են շողում ծաղիկ ու խոտ,
Շընչում բուրմունք եդեմային:

Ա՛խ, ի՛նչ հեշտ են սարի վըրա
Սահում ժամերն անո՛ւշ, անո՛ւշ,
Շըվին փըչեց հովիվն ահա
Աղջիկն ու սերն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

ԸՆԿԵՐԻՍ

Իմ վեհ տենչերի, չըքնաղ վըշտերի,
Վառ երազների մըտերիմ ընկեր,
Դու էլ ինձ նըման պանդուխտ ու գերի,
Անզուսպ կարոտով ձըգտում ես միշտ վեր:

Այնտե՛ղ, մեր հոգու սուրբ հայրենիքում,
Խաղաղ օրերի պայծառ լույսի տակ
Ապրում է սերը, ժըպիտը ծաղկում,
Ուրախ երգերը թընդում ներդաշնակ...

Բայց, ա՛խ, նա այնքան, այնքա՛ն է հեռու...
Ու՝ մինչև այնտեղ կըհասնենք մենք դեռ,
Այնքա՛ն ենք լալու, այնքա՛ն տանջվելու,
Իմ տանջանքների մըտերի՜մ ընկեր:

Օգոստոսի 10

ՏՐՏՈԻՆՋ

Օրերս անպըտուղ, տխուր, ձանձրալի,
Ու գնում եմ ես ունայն տըրտունջով
Իմ սիրած մարդկանց, իմ լավ հույսերի
Գերեզմանների շարքերի միջով:

Թաղել եմ նըրանց: Տխուր է ճամփան:
Եվ իմ հայրենի աշխարհում օտար,
Օտար ու մենակ անցվորի նըման,
Որ չունի ընկեր, ո՜չ տեղ ու դադար:

Օտար են շուրջըդ ու չեն հասկանում
Ոմանք քո վիշտը, ոմանք քո լեզուն,
Անտարբեր՝ գալիք երջանիկ օրին,
Չըգիտեն նըրա կարոտը անքուն...

Չընչի՛ն մարդուկներ, լըրբորեն հանգիստ,
Անսիրտ, փոքրոգի, գըծուծ ու կոպիտ.
Մեռնում են, մարում նըրանց հայացքից
Ե՜վ հոգու ձըգտում, և՜ սըրտի ժըպիտ:

Ել ո՞ւմ առաջին սիրտըդ բաց անես,
Ո՞ւմ համար երգես սըրտալի երգեր,
Ո՞ր չըքին սիրես, կյանքըդ նվիրես,
Ել ի՞նչպես ապրես անսեր, անընկեր...

Եվ օրերս էսպես տըխուր, ձանձրալի,
Ու գընում եմ ես ունայն տըրտունջով
Իմ սիրած մարդկանց, իմ լավ հույսերի
Գերեզմանների շարքերի միջով:

Օգոստոսի 16.

ՊԱՆԴՈԻԽՏ ԵՄ, ՔՈԻՅՐԻ՜Կ

Պանդուխտ եմ, քույրի՜կ, մանուկ օրերից...
Գընում եմ դեպի մի անհայտ երկիր՝
Կըտրված կյանքի ամեն կապերից,
Մենակ, տարագիր:

Հալածում են ինձ անցած օրերը,
Ներկա ժամերը հանգիստ չեն տալի,
Հոգնած են վաղուց իմ թույլ ոտները,
Ու սիրտս ավելի:

Բայց գընում եմ ես հալածված նորից,
Ամեն վայելքից ու բախտից հեռու,
Նույնիսկ հայրենի հողից ու ջրից,
Ինչպես եղջերու:

Եվ դու հանդիպած իմ դըժար ճամփում,
Ասում ես՝ արդեն բախտավոր եմ ես.
Իզուր եմ փախչում, իզուր գանգատվում
Ու տանջվում այսպե՛ս...

Օ՛վ դու միամիտ: Բայց, երկինք վըկա,
Չեմ եղել երբեք ես այդքան ըստոր,
Որ կարենայի այս դաժան բանտում
Լինել բախտավոր:

Չեմ եղել, քույրիկ. բոլոր օրերը
Տառապանք բերին, կորուստ ու կըսկիծ,
Եվ կյանքի հաճույքն, և կնոջ սերը
Ընկան իմ սըրտից:

Ես էլ վիրավոր գընում եմ փախած՝
Անհայտ օրերի խավարի ընդդեմ,
Ամենքից զըզված, ամենքին թողած,
Քեզ էլ կը թողնեմ...

ՄԵՐ ՆԱԽՈՐԴՆԵՐԻՆ

Երանի՛ էր ձեզ, գովվա՜ծ երգիչներ,
Դուք երգում էիք վաղ առավոտյան,
Երբոր երազներն ապրում էին դեռ,
Ոսկի երազներն հայի փըրկության:

Ձեր թարմ երգերում կար մի հայրենիք,
Խրո՛խտ, վեհապա՛նծ, թեպետև գերի,
Եվ ձեր քընարի ձայներն երջանիկ՝
Լիքը հըրճվանքով գալոց օրերի:

Ա՛խ, նա հոշոտվեց մեր աչքի առջև
Եվ մեր ըզգայուն սըրտերն իրեն հետ,
Ոսկի երազներ՝ միրաժի նըման՝
Մեր անապատում չըքացան անհետ:

Եվ մենք խորտակված մեր կյանքի ծեգից,
Անհույս ու դալուկ, ճակատներըս ցած,
Ընկնում է քընար մեր մատաղ ձեռքից,
Ընկնում են սըրտից և՜ երգ, և՜ աստված:

ԽՈՐՀՐԴԱՎՈՐ ՄԵՌԵԼԸ

Ուր որ կանգնում, նըստում եմ ես,
Ամենուրեք, անմեկին,
Աչքիս առջև դըրած է միշտ
Մի լուռ դագաղ թանկագին:

Օ՛, մի՜ հարցնեք՝ էն դագաղում
Ո՜ւմն է դալուկ էն դիակ,
Կամ թե ինչո՛ւ ես չեմ թաղում
Նըրան ընդմիշտ հողի տակ:

Ոչ, չեմ կարող ես հավատալ,
Թե մեռած է նա հավետ,
Թե նա գընաց, էլ ետ չի գալ,
Թե նա չըկա էլ ինձ հետ...

Եվ ուր կանգնում, նըստում եմ ես՝
Նա մի՛շտ աչքիս առաջին...
Ու երբ խոսում, ժըպտում եմ ձեզ՝
Ըսպասում է իմ հոգին...

Ըսպասում եմ ամեն վայրկյան,
Թե ուր որ է՝ հիմի նա
Պիտի շընչի ու մանկական
Իր աչքերը ինձ բանա...

ՀԱՅՈՑ ԼԵՌՆԵՐՈԻՄ

Մեր ճամփեն խավար, մեր ճամփեն գիշեր,
Ու մենք անհատնում
Էն անլույս մըթնում
Երկա՛ր դարերով գընում ենք դեպ վեր
Հայոց լեռներում,
Դըժար լեռներում:

Տանում ենք հընուց մեր գանձերն անգին,
Մեր գանձերը ծով,
Ինչ որ դարերով
Երկնել է, ծընել մեր խորունկ հոգին
Հայոց լեռներում,
Բարձըր լեռներում:

Բայց քանի անգամ շեկ անապատի
Օրդուները սև
Իրարու ետև
Եկա՛ն զարկեցին մեր քարվանն ազնիվ
Հայոց լեռներում,
Արնոտ լեռներում:

Ու մեր քարվանը շըփոթ, սոսկահար,
Թալանված, ջարդված
Ու հատված-հատված
Տանում է իրեն վերքերն անհամար
Հայոց լեռներում,
Սուգի լեռներում:

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝
Հեռու աստղերին,
Երկընքի ծերին,
Թե ե՞րբ կըբացվի պայծաո առավոտ՝
Հայոց լեռներում,
Կանաչ լեռներում:

ՀԱՅՈՑ ՎԻՇՏԸ

Հայոց վիշտը անհուն մի ծով,
Խավար մի ծով ահագին,
Էն սև ծովում տառապելով,
Լող է տալիս իմ հոգին:

Մերթ զայրացկոտ ծառս է լինում
Մինչև երկինք կապուտակ,
Ու մեոթ հոգնած սուզվում, իջնում
Դեպի խորքերն անհատակ:

Ոչ հատակն է գտնում անվերջ
Ու ոչ հասնում երկնքին...
Հայոց վշտի մեծ ծովի մեջ
Տառապում է իմ հոգին:

ՄԵՐ ՈԻԽՏԸ

Մենք ուխտ ունենք՝ միշտ դեպի լույս,
Ու գընում ենք մեր ճամփով,
Մըրրիկներով պատած անհույս,
Սեվ խավարով, մութ ամպով:

Մենք անցել ենք արյան ծովեր,
Սար ենք տեսել ու կըրակ,
Մեր ճակատը դեմ ենք արել
Մըրրիկներին հակառակ:

Ու թեպետև պատառ-պատառ
Մեր դըրոշը սըրբազան,
Ու մենք չունենք տեղ ու դադար
Երկրից երկիր ցիրուցան,

Բայց գընում ենք մենք անվեհեր
Զարկերի տակ չար բախտի,
Մեր աչքերը միշտ դեպի վեր`
Դեպի լույսը մեր ուխտի:

1904

Մենք փառքեր ունենք թաղված հողի տակ,
Մենք հույսեր ունենք պահված մեր սրտում
Մի՞թե հավիտյան կողբանք ավերակ,
Մի՞թե հավիտյան կըմնանք տրտում:

Հունիսի 24.
Անի

* * *

Այստեղ մի վսեմ խորհուրդ է ապրում՝
Ծանր վեհությամբ իջած երկնքից,
Այստեղ սրբազան մի շունչ է բուրում,
Մեզ վեր է տանում աշխարհի կյանքից:

Մի շունչ, մի խորհուրդ, մե՛ծ, հըրաշալի՛,
Խառնված հայոց մեր խորունկ հոգուն,
Եվ որքա՛ն դարեր, դարեր են գալի,
Մենք միշտ հավատով, մենք միշտ աննկուն:

Հուլիս
Օշական.

1907

Ժամանակն անվերջ, տիեզերքն անհուն,
Ու նրանց միջում հավիտյան սիրուն
Կյանքը՝ հարաշարժ հոսանք է վարար...
Նորանոր ուժեր ճնշում են իրար,
Ելնում են թափով,
Իջնում տագնապով
Ու կենդան, կայտառ,
Միշտ նոր ձևի մեջ,
Անդուլ, անդադար
Հոսում են անվերջ...
Էն լայն հոսանքի, մեծ աղմուկի տակ
Հավիտյան անշարժ, համր ու անգիտակ,
Անտարբեր էն տաք, եռուն պայքարին,
Անցնող օրերին, ապրող աշխարհին՝
Հզորն ու տկար
Ընդմիշտ հավասար,
Անխտիր հալվում
Մեծ հանգըստի մեջ,
Հալվում են, ձուլվում,
Հանգչում են անվերջ....

ԸՆՏՐՅԱԼԸ

Հոգու սըրբազան կըրակով վառված՝
Իջնում էր Մովսես լեռան գագաթից,
Իջնում էր ահեղ պատգամներն առած՝
Շըղթայից հանող աստուծո մոտից:

Եվ մինչ կանխատես աչքովն իր հոգու
Տեսնում էր գալոցն իր ժողովըրդի,
Ու մինչ հրճվում էր... ահա ներքևից
Ձայներ բարկության ու խառն աղմուկի...

Եվ տեսավ Մովսես լեռան բարձունքից,
ժողովուրդն այնտեղ ներքև, հովիտում
Աստված է շինել ոսկուց, արծաթից,
Պարում է շուրջը ու հարբած գոռում.

Ինչո՞ւ մեզ բերավ Մովսես անապատ,
Լի Եգիպտոսից ինչո՞ւ հանեց մեզ...
Ո՞ւր է մեր սըխտորն ու սոխը առատ...
Այնտեղ հանգիստ էր ու լիքն էր էնպես...

Գոռում է էսպես ու հարբած պարում:
Ու... սուրբ Սինայի մըռայլ ամպերում
Կանգնեց մարգարեն, նայեց դեպի վեր.
Մի՞թե այս ամբոխն իմ եղբայրն է, տե՛ր....

Լսում եմ ձայնըդ լեռների գլխին,
Ծովեր եմ պատռում, անցնում անապատ,
Հըրեղեն սյունով տանում իր ուղին,
Նա մի՜շտ կասկածոտ, նա մի՜շտ հուսահատ...

Տանջանքի միջից նըկատում եմ ես
Երկիրն ավետյաց հեռո՛ւ մրշուշամ,
Իսկ նա փոքրոգի, կույր ու կարճատես,
Գերության սըխտորն ու սոխն է հիշում...

Եվ երբ ամպերում խոսում եմ քեզ հետ,
Քեզնից փըրկության պատգամ եմ բերում,
Նա այնտեղ ցածում մոլի՛, անհեթե՛թ
Ոսկի է պաշտում ու հարբած պարում...

Ինչո՞ւ են, աստվա՜ծ, քո վեհ պատգամներ,
Իմ տանջանքն ինչո՞ւ... Գոչեց զայրացած,
Ու մեծ խորհուրդի քարյա տախտակներ
ժայռերի գըլխից նետեց դեպի ցած...

Բայց... մյուս առավոտ, երբ որ դեռ քընած,
Հանգչում էր ամբոխն աղմուկից հոգնած,
Իր ցուպը ձեռքին բարձրանում էր նա
Դարձյալ միայնակ վե՛ր՝ դեպի Սինա:

ԿԱՔԱՎԻ ԳՈՎՔԸ
(Ժողովրդական)

Արև բացվեց թուխ ամպերեն,
Կաքավ թըռավ կանաչ սարեն,
Կանաչ սարեն՝ սարի ծերեն,
Բարև բերավ ծաղիկներեն.
Սիրունի՛կ, սիրունի՛կ,
Նախշուն կաքավիկ:

Քո բուն հյուսած ծաղիկներով
Շուշան, նարգիզ, նունուֆարով,
Քո տեղ լրցված ցող ու շաղով,
Քընես-կելնես երգ ու տաղով.
Սիրունի՛կ, սիրունի՛կ,
Նախշուն կաքավիկ:

Քո թև փափուկ ու խատուտիկ,
Պըստի կըտուց, կարմիր տոտիկ,
Կարմիր-կարմիր տոտիկներով,
Կըշորորաս ճուտիկներով.
Սիրունի՛կ, սիրունի՛կ,
Նախշուն կաքավիկ:

Երբ կըկանգնես մամռոտ քարին,
Սաղմոս կասես ծաղիկներին,
Սարեր ձորեր զվարթ կանես,
Դարդի ծովեն սիրտս կըհանես.
Սիրունի՛կ, սիրունի՛կ,
Նախշուն կաքավիկ:

1908

ԾԱԳՈԻՄՆ

Ելնում է ահա նազելի փառքով
Հոգուս խորքերից իմ նոր դիցուհին,
Պճնած կուսության ճերմակ պսակով,
Վառվելով իր սուրբ շողերի միջին:

Ելնում է շռայլ իր փառքից շիկնած,
Ցոլուն աչքերը գետին խոնարհում,
Թեև նրանց մեջ երկնքից ծագած
Ամենից պայծառ ճաճանչն է բերում:

Թռչում են երգերս նրան ընդառաջ,
Ցնորքներս աշխույժ պատում են իր շուրջ,
Թռչում եմ և ես իմ բախտից հարբած
Ու կյանքը թեթև թվում է անուրջ:

* * *

է՛հ, ո՞վ գիտի, մենք ապիկար՝
Ժամանակի խաղալիք,
Ու անհայտ են միշտ մեզ համար
Օրն ու սերը մեր գալիք:

Մեկ էլ տեսար, քո սիրելին
Ընկավ օտար ու հեռու.
Պատահեցիր ուրիշ մեկին
Ու ժպտացիք իրարու:

Բայց չի տևում այդ էլ երկար՝
Նոր օր, նոր մարդ, նոր ալիք,
Ու ծփամ ենք մենք անդադար,
Ժամանակի խաղալիք...

ՃԱԽԱՐԱԿ
(Ժողովրդական)

Մանի՜, մանի՜, ճախարակ,
Նըստենք բանի, ճախարակ,
Անտերին տեր, ճախարակ,
Որբերին հեր, ճախարակ:

Լուսնյակը դուրս է եկել,
Աչքերիս լուս է եկել:
Լուսնի լուսով մանեմ ես,
Սիպտակ ոստեր անեմ ես,
Աղքատ օրով ու լացով
Որբեր պահեմ մանածով:

Մանի՜, մանի՜, ճախարակ,
Նըստենք բանի, ճախարակ,
Անտերին տեր, ճախարակ,
Որբերին հեր, ճախարակ:

ԴԺԱՐ ՏԱՐԻ
(Ժողովրդական)

Վարի՜, գութան ջան, վարի՜,
Շատ է դըժար էս տարի.
Պապին տարան քյոխվի դուռ,
Հարկ են ուզում. — տո՜ւր հա, տո՜ւր...
Կըտամ, քյոխվա, փող չունեմ:
Չունե՞ս, Շեկոն կըտանեմ:
Ամա՛ն, քտխվա, քեզ ղուրբան,
Շեկոն գընա թող գութան,
Գարնան անենք վար ու ցանք,
Կալը կալսենք, բերենք տանք:
Գարունքը ետ դառավ էլ,
Գութան լըծվեցհորովե՛լ...
Վարի՜, գաթան ջան, վարի՜,
Դատենք ցորեն ու գարի,
Տանենք ածենք քյոխվի փեշ,
Որ չըտանի մեր գոմեշ:

ԳԱՐՆԱՆ ԱՌԱՎՈՏ
(Ժողովրդական)

Բարի լուսի զանգեր զարկին
Զընգզընգալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ,
Լուսը բացվեց մեր աշխարհքին
Ճըղճըղալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

Հովտում առուն խոխոջում է
Գըլգըլալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ.
Քամին բարակ շընկշընկում է
Զըլզըլալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

Կռունկն եկավ երամ կապած
Կըռկըռալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ,
Կաքավ քարին տաղ է կարդում,
Կըղկըղալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

Հարսն ու աղջիկ հանդերն ելան
Շորորալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ.
Ծաղկանց բուրմունքն անմահական.
Սըլսըլալեն անո՛ւշ, անո՛ւշ:

1909

ՎԱՅՐԷՋՔ

Հաջորդ էջ